"બચપન કા પ્યાર" અને કોપીરાઇટ


નમસ્કાર મિત્રો,

છેલ્લા એકાદ મહિનાથી સહદેવ દિર્દો નામના બાળક દ્વારા ગવાયેલું 'જાનુ મેરી જાનેમન' ગીત જોતજોતામાં વાઇરલ થઇ ગયું. એના પછી તો ઘણા લોકોએ એના એ વિડીયોનો ઉપયોગ કરી યુ-ટ્યુબ અને ઈન્સ્ટાગ્રામ પર શોર્ટસ અને રીલ્સ બનાવ્યા.



આ ગીતના વાયરલ થયા પછી રેમ્પ સિંગર બાદશાહે સહદેવ દિર્દોનો સંપર્ક સાંધ્યો અને તેને પોતાની સાથે ગીત ગાવાની ઓફર કરી.



અહીં સુધી તો બધું બરાબર હતું પરંતુ  ગુજરાતીઓ સાંજના વધેલા ભાતનું  સવારે વઘારેલું ભાત બનાવે એમ બે ભોજપુરી ફિલ્મ પ્રોડક્શન હાઉસે આ ગીતમા‌ં થોડો મસાલો ભભરાવી તેને નવું રૂપ આપીને યુ-ટ્યુબ પર અપલોડ પર કરી દીધું.

ભોજપુરી ગીત નં. 1


ભોજપુરી ગીત નં. 2


આ બે ભોજપુરી ગીતો પૈકીનું પહેલા નંબરનું ગીત આદિશક્તિ ફિલ્મ હેઠળ બનેલ છે. તથા બીજુ ગીત 'અંકુશ રાજા ઓફિશિયલ' નામની યુ ટ્યુબ ચેનલ પર  અપલોડ કરવામાં આવ્યું છે. ત્યારબાદ આ બંને ગીતોને ખોબો ભરીને વ્યુ તથા લાઈક મળ્યાં. જેને કારણે ABP News તથા બીજી પણ કેટલીક ન્યુઝ ચેનલોએ સહદેવ દિર્દો તથા ભોજપુરી ગાયક મોનુ અલબેલાનું ઈન્ટરવ્યુ પણ કર્યું.  આ ઈન્ટરવ્યુ લેનાર અખિલેશ આનંદે જ્યારે ભોજપુરી ગાયક મોનુ અલબેલાને સવાલ કર્યો કે "આ ગીત તમે પહેલી વાર ગાયું કે આપના સિવાય આ ગીત બીજા કોઈ ગાયકે પણ  ક્યારે ગાયું છે?" ત્યારે મોનુ અલબેલા કહે છે કે "આ ગીત ભોજપુરી ગીતકાર અજય બચ્ચને લખ્યું છે અને મેં આદિશક્તિ ફિલ્મ હેઠળ આ ગીત ગાયું છે." અખિલેશ આનંદ જ્યારે સહદેવ દિર્દોને સવાલ પૂછે છે કે "આ ગીત તમે ક્યારે સાંભળ્યું હતું?" ત્યારે સહદેવ જે જવાબ આપે છે એ કનેક્ટિવિટીની સમસ્યાને કારણે  સ્પષ્ટ સંભળાતું નથી. પરંતુ ત્યારે મનમાં એક સવાલ ઊભો થાય છે કે "અસલમાં આ ગીત કોણે ગાયું હશે?"




આ ગીતના મૂળ ગાયકની શોધ કરવા જ્યારે મેં યુ-ટ્યુબ ફેંદી નાખ્યું ત્યારે જાણવા મળ્યું કે આ ગીત  તો  પી. પી. બારિયા નામના ગુજરાતી ગીતકારે લખ્યું છે તથા આ ગીતને ટિમલી માટે જાણીતા ગુજરાતી ગાયક કમલેશ બારોટે અમદાવાદના શ્રી મેશ્વા ફિલ્મ્સના નેજા હેઠળ ગાયું છે. જેને બે વર્ષ પહેલાં યુ-ટ્યુબ પર અપલોડ કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે આ ગીતનો ઓડિયો તો ચાર વર્ષ પહેલાં જ યુ-ટ્યુબ પર અપલોડ કરી દેવામાં આવ્યો હતો. શ્રી મેશ્વા ફિલ્મ્સ પાસે કોપીરાઇટ એક્ટ, 1957 હેઠળ આ ગીતના હક્કો પણ છે. જે અંતર્ગત આ ગીતનું સીધું કે આડકતરી રીતે નિર્માણ કરી તેને પ્રકાશિત કરવું એ કાયદાકીય ગુનો બને છે.


ઓરિજનલ વિડિયો


ઓરિજનલ ઓડિયો





જ્યારે સહદેવનો વિડિયો વાયરલ થયો ત્યારે "ધી લંલનટોપ" ચેનલે તેની તપાસ કરી હતી.  જેમાં તેઓ કહે છે કે અમારી ટીમે કમલેશ બારોટ પાસે જઈને તેમનું ઈન્ટરવ્યુ કર્યું. આ ઈન્ટરવ્યુમાં તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે "લોકો તમારા ગીતનો આ રીતે ઉપયોગ કરી રહ્યા છે, જેને લઈને તમને કોઈ વાંધો છે ખરો? શું તમે એ લોકો વિરુદ્ધ કોપીરાઇટના ભંગ હેઠળ કોઈ કાનૂની પગલાં ભરશો? ત્યારે તેના જવાબમાં કમલેશ બારોટે કહ્યું કે "આ ગીતના કોપીરાઇટના હક્કો શ્રી મેશ્વા ફિલ્મ્સ પાસે છે. આ ગીતનો જે લોકોએ ઉપયોગ કર્યો છે એ લોકો વિરુદ્ધ કેવી કાર્યવાહી કરવી એ શ્રી મેશ્વા ફિલ્મ્સ નક્કી કરશે." 




એ પછી તો લગભગ મોટાભાગની ગુજરાતી ન્યુઝ ચેનલો કમલેશ બારોટના આંગણે જઈ તેમનું ઈન્ટરવ્યુ કરી આવી. પરંતુ કોઈએ આ ગીતના કોપીરાઇટના હક્કોનું ઉલ્લંઘન થયાની વાત કરી નહી. 

મેં જેમ અંદાજ લગાવ્યો હતો તેમ આજે રેમ્પ સિંગર બાદશાહે પણ સહદેવ દિર્દો સાથે મળીને આ ગીતને નવા રંગરૂપ આપ્યા છે. ત્યારે સવાલ એ ઊભો થાય છે કે "આ ગીતના કોપીરાઇટના હક્કોનું શું?" 

રેમ્પ સિંગર બાદશાહનું સહદેવ દિર્દો સાથેનું ગીત


હું એવા બે ગીતોના કોપીરાઇટ કેસ વિશે જાણું છું કે જેમા ગીતના મૂળ સર્જકને ન્યાય મળ્યો છે. એ બે ગીતો પૈકીનું એક ગીત છે એક જમાનાની બ્લોકબસ્ટર ફિલ્મ 'મુઘલ-એ-આઝમ'નુ‌ં ''મોહે પનઘટ પે નંદલાલ છેડ ગયો રે'' અને બીજું ગીત છે ''ચાર ચાર બંગડી વાળી ગાડી લઈ દઉ"

''મોહે પનઘટ પે નંદલાલ છેડ ગયો રે'' ગીત એક ગુજરાતી નાટક 'છત્ર વિજય' માટે ઈ.સ. 1920માં રસકવિ રઘુનાથ બ્રહ્મભટ્ટે  લખ્યું હતું. જ્યારે 'મુઘલ-એ-આઝમ' ફિલ્મમાં રસકવિ રઘુનાથ બ્રહ્મભટ્ટની જાણ બહાર આ ગીતનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો. જ્યારે તેઓ આ ગીત માટે 'મુઘલ-એ-આઝમ' ફિલ્મના નિર્માતા પાસે ગયા. ત્યારે તેઓને એ ગીત માટે અગિયાર હજાર રૂપિયા આપવામાં આવ્યા. પરંતુ તેઓને ગીતકાર તરીકે ક્રેડિટ આપવામાં આવી નહીં. ઈ.સ. 1960માં આ ફિલ્મ રિલીઝ થઈ ત્યારથી લઈને વર્ષ 2009 સુધી આ ગીતના ગીતકાર તરીકે શકીલ બયાદૂનીને જ ક્રેડિટ મળ્યો. પરંતુ જ્યારે વર્ષ 2009માં આ ફિલ્મનું કલર વર્ઝન રિલીઝ કરવામાં આવ્યું. ત્યારે રસકવિ રઘુનાથ બ્રહ્મભટ્ટના પૌત્ર ડૉ. રાજ બ્રહ્મભટ્ટે નોંધ્યું કે તેમના દાદાને હજી સુધી ''મોહે પનઘટ પે નંદલાલ છેડ ગયો રે'' ગીતના ગીતકાર તરીકેની ક્રેડિટ આપવામાં આવી નથી. આ માટે તેમણે આ ફિલ્મના નિર્માતાઓ વિરુદ્ધ કૉર્ટનો દરવાજો ખખડાવ્યો અને આખરે રસકવિ રઘુનાથ બ્રહ્મભટ્ટને ગીતકાર તરીકેની ક્રેડિટ મળી. (જુઓ : સંદર્ભ નં. 1)

''ચાર ચાર બંગડી વાળી ગાડી લઈ દઉ" આ ગીત વર્ષ 2017ની ઉતરાયણના તહેવારમાં ગુજરાતના દરેક ઘરની અગાસી પર ખૂબ ગાજ્યું. આ ગીતથી તેની ગાયિકા કિંજલ દવેને અઢળક પ્રસિદ્ધિ મળી. પરંતુ સૌ પ્રથમ આ ગીત "કાઠિયાવાડી કિંગ" નામની યુ-ટ્યુબ ચેનલ ચલાવતા અને ઓસ્ટ્રેલિયામાં રહેતા કાર્તિક પટેલે નવરાત્રી દરમિયાન 29 સપ્ટેમ્બર, 2016ના રોજ પોતાની ચેનલ પર અપલોડ કર્યું હતું. પરંતુ એ સમયે આ ચેનલ એટલી પોપ્યુલર ન હોવાને કારણે તથા આ ગીતમાં વિદેશી કલાકારો સાથે વિદેશમાં જ શુટ કરાયેલું હોવાથી આ ગીત કોઈ ગુજરાતીના ધ્યાનમાં ન આવ્યું. એવા સમયમાં મનુ રબારી નામના ગુજરાતી ગીતકારની નજરે આ ગીત જઈ ચડ્યું. કહેવાય છે કે "હીરાની પરખ ઝવેરી જ જાણે" મનુ રબારીએ આ ગીતને નવો ઘાટ આપ્યો. એ સમયની નવોદિત ગાયિકા કિંજલ દવેએ સરસ્વતી સ્ટુડિયોના નેજા હેઠળ મનુ રબારી દ્વારા લખાયેલું આ ગીત ગાયું. આ ગીત સરસ્વતી સ્ટુડિયોની યુ-ટ્યુબ ચેનલ પર 20 ડિસેમ્બર, 2016ના રોજ અપલોડ કરવામાં આવ્યું.  કાર્તિક પટેલને આ વાતની જાણ થતાં તેમણે ગુજરાત હાઈકોર્ટના દ્વારા ખખડાવ્યા. કાર્તિક પટેલને છેક ત્રણ વર્ષ પછી એટલે કે વર્ષ 2019માં ન્યાય મળ્યો.  હાઈકોર્ટે કિંજલ દવેને કોઈ પણ જગ્યાએ "ચાર ચાર બંગડી વાળી ગાડી લઈ દઉ" ગીત ગાવા પર રોક લગાવી. (જુઓ : સંદર્ભ નં. 2)

કાર્તિક પટેલનું ગીત




શ્રી મેશ્વા ફિલ્મ્સ પણ 'જાનુ મેરી જાનેમન' ગીતના ભોજપુરી નિર્માતાઓ તથા રેમ્પ સિંગર બાદશાહ સામે કોપીરાઇટ એક્ટ, 1957 અંતર્ગત ફરિયાદ લઈને કૉર્ટમાં જાય તો આ ગીતના ઓરિજનલ ગાયક કમલેશ બારોટ તથા તેના ગીતકાર પી.પી. બારિયાને ખરા અર્થમાં તેની ક્રેડિટ મળશે.








ટિપ્પણીઓ

ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો

લોકપ્રિય પોસ્ટ્સ